تأثیرات توافق لبنان و اسرائیل بر چشم‌انداز صادرات گاز مدیترانه به اروپا

وجود منابع انرژی در دریای مدیترانه در سال‌های اخیر اهمیت ژئوپلتیکی بسیار بالایی به این منطقه داده است به صورتی که پای بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی متعددی به رقابت در این منطقه باز شده است. افزایش قیمت انرژی و نیازمندی اروپا به گاز پس از قطع صدور گاز روسیه رقابت برای گرفتن سهمی از بازارهای جدید گاز را شدت نیز بخشیده است.

در این میان با به سرانجام رسیدن توافق گازی میان لبنان و رژیم صهیونیستی در روزهای اخیر به نظر می‌رسد که معادلات انرژی در مدیترانه تحت تأثیر قرار خواهند گرفت. در واقع این توافق در تصویر بزرگترِ منطقه شرق-مدیترانه به عنوان یک «مجموعه ژئوپلیتیکی» می‌گنجد که پیوسته توسط انرژی و پویایی‌های ژئواستراتژیک شکل می‌گیرد و اهمیت حیاتی آن فراتر از منطقه طنین انداز می شود.

در یکی از اثرات اولیه توافق گازی لبنان و صهیونیست‌ها، بیروت پیامی نیز از قبرس برای ترسیم مرز دریایی با این کشور دریافت کرده است. در این راستا میشل عون رئیس جمهوری لبنان از اعلام آمادگی قبرس برای ارسال هیئتی برای حل و فصل اختلافات و تداوم همکاری‌ها در زمینه انرژی خبر داد.

در سال 2007 دو کشور توافقی کلی برای همکاری و رفع اختلافات مرزهای دریایی صورت دادند و ژوئیه سال 2021 نیز بار دیگر تداوم این همکاری‌ها مورد توافق مجدد قرار گرفت چرا که لبنانی‌ها پس از توافق سال 2010 میان قبرس و رژیم صهیونیستی بر سر اصلاح خط وحدت میانی (مرزهای دریایی) این توافق را موجب محروم شدن از منطقه وسیعی در دریا و برخلاف معاهده سال 2007 اعلام کرده بود. اولین (و تاکنون تنها) میدان گازی قبرس - آفرودیت - در مرز دریایی با اسرائیل قرار دارد و بنابراین یک میدان مشترک است. اما نبود یک توافق کلی میان رژیم صهیونیستی و لبنان و در نتیجه نامشخص ماندن توافقات با این دو کشور تاکنون امکان سرمایه‌گذاری خارجی شرکت‌های بزرگ برای انتفاع کامل قبرس از صادرات گاز را نداده است و از این رو با به ثمر رسیدن توافق مرزهای دریایی میان بیروت و تل آویو، قبرس یونانی‌نشین نیز نسبت به رفع نهایی اختلافات با دو طرف امیدوار شده است.

قبرس همانند دیگر کشورهای منطقه مانند مصر، رژیم صهیونیستی، یونان و لبنان در میانه بحران اوکراین و نیازمندی شدید اروپا به یافتن منابع پایدار جایگزین گاز روسیه، به دنبال راهی برای صادرات گاز به این قاره و یا نقش آفرینی در اتصال خطوط انرژی مدیترانه‌ای به اروپا است.

در مجمع گاز مدیترانه شرقی (EMGF) که هفته گذشته در نیکوزیا پایتخت قبرس برگزار شد، ناتاسا پیلیدس وزیر انرژی قبرس از عملیاتی شدن نهایی پروژه اتصال خط لوله گاز میان خاورمیانه و اروپا از طریق قبرس تا نیمه اول سال 2028 خبر داد که به گفته این مقام قبرسی قرار است "در نهایت به انزوای انرژی قبرس پایان دهد."

در همین راستا یوانیس کاسودیس وزیر امور خارجه قبرس نیز روز دوشنبه از توافق دریایی اسرائیل و لبنان استقبال کرد گفت: «موضع مشترک حاضران کنفرانس، نیاز به اقدامات مشترک و هماهنگ و همچنین استفاده حداکثری از هرگونه هم افزایی بالقوه است که می تواند در این برهه زمانی بسیار بحرانی عرضه گاز از مدیترانه شرقی به اروپا را تسریع بخشد».

همچنین رئیس جمهور آناستاسیادس نیز بر آمادگی دولت قبرس برای بررسی پیشنهادات برای اتصال میادین مختلف گاز طبیعی در قبرس، اسرائیل، مصر و در روزهای آینده لبنان با زیرساخت های موجود یا جدید تاکید کرد.

مجمع گاز منطقه ای در ژانویه 2019 در قاهره راه اندازی شد و لبنان برای پیوستن به آن دعوت شده است اما هنوز در آن حضور نیافته است.

در حال حاضر توافق بر سر مرزهای دریایی میان رژیم صهیونیستی و لبنان احتمالاً راه را برای افزایش تولید گاز طبیعی در این منطقه هموار می کند اما اختلافات دیگری میان دیگر بازیگران همچنان باقی است که چشم‌انداز کوتاه مدت شکلگیری شبکه متصل انتقال گاز از مدیترانه را مبهم می‌کند.

خط لوله EastMed که برای اولین بار در سال 2012 پیشنهاد شد اما کارشناسان معتقدند در حالی که دریای مدیترانه شرقی پتانسیل جبران بخشی از نیازهای انرژی اروپا را دارد، این پیشنهاد هیچ کمکی به بحران کنونی انرژی اروپا نخواهد کرد، زیرا سال ها طول می کشد تا این پروژه عملاً گاز را به مقصد برساند.

خط لوله 2000 کیلومتری پیشنهادی قادر خواهد بود سالانه بین 9 تا 12 میلیارد متر مکعب گاز را از ذخایر گاز دریایی حوضه لوانتین اسرائیل به قبرس، جزیره یونانی کرت و سرزمین اصلی یونان منتقل کند. ذخایر گاز طبیعی اسرائیل 800 میلیارد متر مکعب تخمین زده می شود.

با این حال، این طرح پس از اینکه واشنگتن حمایت از آن را کنار گذاشت و به یونان و اسرائیل گفت که این پروژه منبع اصلی تنش است و می‌تواند منطقه را بی‌ثبات کند، با مشکل مواجه شد.

در شمال، قبرس با چالش شدیدی از سوی ترکیه مواجه است که ادعا می‌کند بخش اعظمی از منطقه اقتصادی این جزیره را متعلق به خود می‌داند و کشتی‌های نقشه‌برداری با اسکورت کشتی‌های جنگی را به این منطقه فرستاده است.

همچنین توافقنامه اکتشاف هیدروکربن (نفت و گاز) که اردوغان رئیس جمهور ترکیه در ماه اکتبر با دولت وحدت ملی امضا کرد به تشدید تنش های بیشتر با آتن کمک کرده است. این توافق در نتیجه سفر هیئت بلندپایه ای از وزرای خارجه، دفاع، انرژی، تجارت و ارتباطات ترکیه به طرابلس در اوایل اکتبر امسال حاصل شد که در نتیجه آن دو کشور متعهد شدند تا همکاری های علمی، فنی، فناوری، حقوقی، اداری و تجاری دوجانبه در زمینه نفت و گاز خشکی و فراساحلی را توسعه دهند.

یونان و قبرس معتقدند که توافق لیبی و ترکیه حقوق اقتصادی آنها را نقض می‌کند. بنابراین این توافق اختلافات دیرینه یونان و ترکیه را تشدید کرده است. همچنین یونان و مصر با امضای یک توافقنامه در مورد "تعریف صلاحیت دریایی" در سال 2020 به این اقدام پاسخ دادند و نارضایتی خود را نشان دادند.

در واقع آنکارا از طریق قرارداد دریایی که اخیراً با دولت دبیبه امضا شده است که در ادامه توافق سال 2019 با دولت لیبی در مورد تعیین مرزهای دریایی می‌باشد، به دنبال تضعیف ظهور نظم امنیتی و انرژی منطقه ای جدیدی بود (مجمع گاز شرق مدیترانه) که با مشارکت یونان، قبرس، مصر، اسرائیل، امارات و بدون ترکیه شکل گرفته بود. از طرف دیگر جلوگیری از ظهور چنین بلوک منطقه ای در مدیترانه شرقی یکی از اهداف اساسی در پشت چرخش منطقه‌ای اخیر اردوغان در راستای بهبود روابط با مصر و اسرائیل و امارات بوده است.

حال که با گام برداشتن قبرس در امتداد توافق دریایی میان لبنان و رژیم صهیونیستی، ژئوپلتیک انرژی در دریای مدیترانه دستخوش تحولاتی شده است باید منتظر ماند و دید دیگر طرف‌ها تا چه اندازه خود را با این تحولات وفق خواهند داد؟